TotalFishing

Notities door Jan Junge

Onze kwetsbare karpers

Meer over het KHV virus (Koi Herpes Virus) en SVC (Spring Viraemia of Carp)

Aanleiding voor deze bijdrage is een recente grote karpersterfte op de Veste te Geertruidenberg. Verleden jaar werd in een nabijgelegen putje te Raamsdonksveer, het Ganzenwiel, ook al vrijwel de hele karperpopulatie uitgeroeid. Tevens kwamen er meldingen van karpersterfte binnen uit Werkendam en Willemstad.

De sterfte op de Veste kwam op het hoogtepunt van een periode met extreem warme dagen. De watertemperatuur was binnen een week verdubbeld en in geval van een latent virus is dat een factor van betekenis. De karpers sterven snel: binnen twee weken zijn meer dan 400 exemplaren dood en er zijn slechts enkele overlevenden, hoeveel precies moet nog blijken.

Er zijn weinig uiterlijke kenmerken, de dode karpers van de Veste zien er meestal ‘normaal’ uit. Hier en daar wat witte plekken en soms een dikke, los-latende slijmhuid, maar het merendeel lijkt ongeschonden. De vissen stierven snel, af en toe zag je een paar exemplaren lucht happen, maar de meeste gingen op de bodem dood, om na enkele dagen door de gaswerking naar de oppervlakte te stijgen. Omdat we er niet in slaagden vers materiaal voor onderzoek te bemachtigen, is er over de oorzaak van deze desastreuze sterfte niet veel meer te zeggen dan ‘een virusziekte’.Laten we daarom maar eens wat verder stilstaan bij de belangrijkste virusziekten die kunnen voorkomen bij karper.

Virusinfecties
Rond 2000 kwamen er in ons land ineens diverse meldingen van grote karpersterftes waarbij - in tegenstelling tot menige andere visziekte—geen andere vissoorten waren betrokken. Omdat rond dezelfde tijd ook de Koi-wereld te kampen had met een nieuwe - uit Amerika overgewaaide dodelijke virusinfectie van karpers, KHV, het Koi Herpes Virus dus, was de verdenking snel gemaakt…

Virussen tot een factor 100 kleiner dan een bacterie! kunnen zich niet buiten een organisme vermenigvuldigen, dit in tegenstelling tot bacteriën. Ziekteveroorzakers voor vis kunnen in water echter wel lang overleven, hoe lang precies is nog onbekend. Mond en klauwzeer, varkenspest, en de verschillende griepvirussen zijn voorbeelden van virusziekten, ook Aids valt eronder.

Een virus vernietigen zonder schade bij de gastheer aan te richten, blijkt bijzonder moeilijk. Momenteel is bij besmetting met KHV of de virusziekte SVC (Spring Viraemia op Carp, vroeger aangeduid met Buikwaterzucht) het natuurlijke afweermechanisme van de karper slechts de enige remedie. Dit afweermechanisme treedt in werking wanneer een lichaamsvreemd organisme het lichaam van de gastheer binnendringt. Er worden dan antilichamen geproduceerd om te voorkomen dat het virus zich kan vermenigvuldigen. Maar wanneer het virus zich sneller kan vermenigvuldigen dan de gastheer antilichamen kan aanmaken, wordt het individu ziek of sterft.

Foto:Sportvisserij Nederland

Vaccinatie is een mogelijkheid om een virusinfectie te voorkomen. Een vaccin is niets meer of minder dan een afgezwakte variant van de ziekte. Door deze milde vorm van de ziekte te injecteren in het organisme kan het afweermechanisme in werking treden en antilichamen gaan aanmaken. De hoop is er dan op gevestigd dat er zich voldoende antilichamen ontwikkeld zullen hebben om een eventuele aanval van het echte schadelijke virus af te kunnen slaan. Een mooi voorbeeld hiervan is de jaarlijkse griepprik. Maar zoals gezegd: er is nog geen vaccin tegen KHV en SVC beschikbaar, de problematiek van een dergelijke vaccinatie in de vrije natuur dan nog buiten beschouwing gelaten.

In geval van virusinfecties is het voorkomen van besmetting dus zeer belangrijk en dat is iets wat je geen koi-liefhebber hoeft te vertellen. Sommige vissen zijn tienduizenden euro’s per stuk waard en dan wil je wel voorzichtig wezen! Onderzoek
Eérst het lab bellen voor een afspraak en dan de vis of de vismonsters brengen met de voorgeschiedenis van het ziektegeval, uw adresgegevens, telefoon en e-mail adres naar:

CVI van WUR,
t.a.v. Visziektelaboratorium
Postbus 65
8200 AB Lelystad
tel. (0320) 238373 / 238352
e-mail: olga.haenen@wur.nl

Het afleveradres voor het zelf -brengen van materiaal ná -telefonische afspraak:
Edelhertweg 15,
8219 PH LelystadVerschijnselen KHV
Koi Herpes Virus uit zich door een of meer van de volgende verschijnselen: kieuwontsteking, waarbij de kieuwen vlekkerig, slijmerig en bleek worden, vaak gecombineerd met ingevallen ogen, soms met bleke herpesachtige ringen op de huid, een ruwe huid, overmatige slijmproductie, later verlies van de slijmhuid, oppervlakkige of diepere huidwondjes, ongecoördineerd zwemgedrag, en lucht happen aan het oppervlak waardoor ten onrechte de indruk gewekt wordt van zuurstofgebrek in het water.

Er zijn echter ook uitbraken van KHV bekend waarbij geen enkele uiterlijke afwijking aan de karper gevonden kan worden! Inwendig zijn vaak geen symptomen te vinden. De sterfte kan acuut zijn of enkele dagen in beslag nemen. De ziekte treedt vooral op bij watertemperaturen tussen 18 tot 29° C, met een optimum van 23-26° C. De sterfte kan oplopen tot 100%. Er is geen remedie tegen de ziekte bekend. Bijkomend verschijnsel is dat eventueel overlevende karpers de ziekte nog jaren bij zich kunnen dragen en zo een potentiële infectiebron blijven vormen voor nieuw uitgezette exemplaren!

Echter, bij het Vis- en Schelpdierziektenlaboratorium van het vroegere CIDC (Centraal Instituut voor -Dierziekte Controle), sinds kort omgedoopt in CVI (Centraal -Veterinair -Instituut van Wageningen UR te Lelystad), de instantie die onder meer gespecialiseerd is in onderzoek naar visziekten, kon KHV in openbaar water nog nergens -worden vastgesteld. Daarentegen heeft het CVI al jaren vele KHV positieve ziektegevallen in koi-bestanden uit achtertuin-vijvers gediagnosticeerd.

Verschijnselen SVC
De symptomen van KHV-ziekte overlappen maar weinig met die van het eveneens vaak dodelijke SVC, dat ook een virale achtergrond heeft. Spring Viraemia of Carp ontstaat meestal bij wat lagere temperaturen dan KHV, namelijk onder de 16°C. Besmetting kan in de winter toeslaan doordat de karpers gaan scholen. Worden de karpers in het voorjaar door de hogere temperaturen actief, dan kan het virus de relatief zwakke dieren gaan aantasten. Deze besmetting heeft vaak een iets langduriger verloop, waarbij vooral de donkerkleuring van de karper, gevolgd door een opgezwollen buik (niet voor niets werd deze ziekte vroeger met ‘buikwaterzucht’ aangeduid), uitpuilende bloederige ogen en het verschijnen van bloedingen over het hele lichaam opvallen. Opvallend verschil met KHV is dus dat de ogen bij besmette karpers vaak uitpuilen, terwijl ze bij KHV juist ingevallen zijn!

Ook tegen Spring Viraemia is niet veel te beginnen. In theorie zou je het gezonde deel van de populatie kunnen afvissen en elders uitzetten, maar de kans dat je de ziekte daarmee juist verspreidt is groot. Uit laten woeden en de dode en zieke vis zo snel mogelijk verwijderen, is uiteindelijk dus de beste optie. Als de watertemperatuur tot boven de 18°C is gestegen, verdwijnen de ziektesymptomen, hoewel het virus nog wel aanwezig zal blijven. De overlevende karper kan dan echter tegen het virus weerstand gaan opbouwen

Opnieuw uitzetten
Heruitzetting van karper zou eigenlijk moeten geschieden na desinfectatie van het viswater door twee maanden(!) drooglegging. Ook de aanwezigheid van overlevende karpers moet worden uitgesloten. Iedereen begrijpt echter dat dit geen optie is. Een eenmaal door KHV of SVC bezocht water zal dan ook altijd een risicofactor blijven, waarbij de ziekte op termijn terug kan keren. Wachten met uitzetten tot ná het volgende voorjaar -dat door de snelle temperatuursstijgingen die dan kunnen plaats vinden een extra risico vormt- is natuurlijk aan te bevelen.
Dat gesleep met karper van het ene naar het andere water kan leiden tot besmetting en dus het teloor gaan van (vrijwel) een complete populatie blijkt zonneklaar uit het voorgaande. Nooit doen is de boodschap!

Foto:Sportvisserij Nederland

Desinfecteren materiaal
Hengelsportmateriaal dat in aanraking geweest is met zieke vis -of met vis die best eens een ziekte onder de leden zou kunnen hebben!- kan het best enige tijd gedroogd worden en aan zonlicht worden blootgesteld. UV straling vernietigt zowel bacteriën als virussen. KHV wordt verder binnen één minuut gedood in heet water van boven de 50 °C. Bij KHV is verder uitwassen in een chloorhoudend sopje nog een optie, terwijl bij SVC beter jodiumzeep of middelen als biotex gebruikt kunnen worden om materialen mee te reinigen.

Karpers aanbieden voor onderzoek - Levende karper
Ten behoeve van onderzoek kan het beste een levende vis bij het CVI te Lelystad worden aangeleverd. Dit geeft de onderzoekers de mogelijkheid om zowel SVC als KHV vast te stellen en ook kunnen nog verschillende andere ziekteoorzaken onder de loep worden genomen. Maar let op: het aanleveren gaat altijd op telefonische afspraak met het laboratorium, tel (0320) 238373 / 238352. Levende vis kan in een dubbele plastic zak met 1/3 deel water worden vervoerd.

Invriezen
Daar dat ‘meteen langsgaan’ niet altijd mogelijk zal zijn, kan men de vis eventueel ook snel invriezen (minimaal bij -20 °C, liever kouder). De karper kan dan wat later bevroren worden aangeleverd bij het CVI, maar dan is helaas alleen de KHV test er op mogelijk, dit geeft dus een duidelijke beperking in de onderzoekmogelijkheden.

Organen opsturen
Monsters nemen van de benodigde organen en die naar Lelystad sturen, is ook een optie. Dit dient echter te gebeuren bij nog levende of nét dode vis en dat laatste is niet altijd zo simpel te bepalen. Het beste kan men dus hiervoor een stervend exemplaar uit z’n lijden verlossen. Weefselmonsters opsturen is praktisch gezien eigenlijk alleen maar effectief in geval van verdenking van KHV, daarover hieronder meer.

KHV-monsters
Voor onderzoek naar KHV is een stuk kieuwboog nodig en een klein stukje nier. De donker gekleurde nieren liggen bij de karper langs de ruggengraat, recht onder het begin van de rugvin. Ze overlappen de zwemblaas gedeeltelijk.
Deze monsters dienen in een ethanol-oplossing (apotheek) van minimaal 70% te worden verstuurd. Daar -alcohol sterk kruipende eigenschappen bezit moet extra aandacht -worden besteed aan de sluiting van de verpakking! Schrijf voor de zekerheid het etiket en de erbij geleverde gegevens met potlood, balpen lost op bij lekkage van ethanol.

Foto:Sportvisserij Nederland

SVC-monsters
Probleem is dat bij het versturen van SVC verdacht materiaal geen -ethanol gebruikt mag worden, want het virus moet levend blijven voor verdere aankweek op het laboratorium. Het invriezen van organen van een net (ge)dode karper kan, maar het gekoelde pakketje moet binnen vier uur na sterfte op het laboratorium zijn. Zoiets is praktisch gezien alleen maar mogelijk als particulier initiatief (koeriersdiensten geven geen garantie) en dan kun je dus net zo goed een levende of nét dode vis afleveren in Lelystad!

Voor SVC onderzoek is géén stukje kieuwboog nodig, maar naast het eerder genoemde stukje nier moet ook een stukje lever en een stukje milt aangeboden worden. De lever is makkelijk te vinden: een groot, roodbruin orgaan tussen borst en buikvin, naast de darmen. De milt ligt daar aan de bovenzijde tegenaan, is donkerbruin tot haast zwart, en kleiner dan de lever. Grote stukken zijn niet nodig, stukjes ter grootte van een hazelnoot voldoen.
Maar voor een SVC onderzoek dus bij voorkeur levende vis brengen.

Let er verder op dat je niets op vrijdag gaat verzenden, dan blijft het materiaal in het weekeinde liggen en is alle moeite voor niets geweest!

Jan Junge

Met dank aan: Dr.ir. Olga Haenen, CVI, Lelystad.
Bovenstaand artikel is ook weer een
van de vele lezenswaardige artikelen
in Dé Karperwereld 61.

Vanaf heden ligt deze uitgave voor € 8,75
te koop in de beter gesorteerde boekhandels
en hengelsportspeciaalzaken.

Als u wilt weten wat Dé Karperwereld nog meer
te bieden heeft en hoe u op eenvoudige wijze
abonnee kunt worden,
klik dan hier!