Een inrichting voor de Grevelingen
Een publicatie van Adviesgroep Borm & Huijgens
Milieuproblemen
Met de voltooiing van de Brouwersdam in 1971 ontstond het grootste zoutwatermeer van Europa. Het Grevelingenmeer bleek in de beginjaren een eldorado voor duikers, die in het heldere water het rijke zeeleven konden bewonderen. De afsluiting betekende echter ook het verlies van stroming en verversing.
Hierdoor is nu nog slechts in de bovenste waterlaag leven aanwezig. Vanaf 8 meter diepte is het water zuurstofloos en stapelt dood materiaal zich op. Dikke schimmelpakketten bedekken de bodem en zwavelproducerende bacteriën veroorzaken er een geur van rotte eieren. De milieuproblemen nemen toe en lijken onoplosbaar. Het proces zet zich voort. Ook op ondiepere plaatsen komt alsmaar meer sterfte voor.
“Het Grevelingenmeer vertoont door gelaagdheid in de zomer zuurstofloosheid in de diepere delen. Ondanks de aanleg van een doorlaat in de Brouwersdam in 1978, waarmee het contact met de Noordzee gedeeltelijk hersteld is, blijft dit proces optreden. Het Grevelingenmeer blijft een kwetsbaar systeem, met te weinig dynamiek en heeft daarom problemen door te weinig zuurstof in de diepere delen.”
Aldus M. Schrijvers (SBB) en H. Haas (RWS) in `Herstel estuariene natuur en dynamiek in de zuidwestelijke delta´, Vakblad Natuur Bos Landschap, mei 2009.
Herstel dynamiek
Men denkt de milieuproblemen op te lossen met een grote afsluitbare doorlaat in de Brouwersdam om dynamiek terug te krijgen. Vooralsnog bedraagt de maximaal haalbare opening slechts een fractie van de oorspronkelijke monding van het zeegat. Het is dan ook niet mogelijk dat door deze maatregel de gehele Grevelingen zich ecologisch herstelt.
Het westelijk deel zal redelijk van een opening in de Brouwersdam profiteren. Voor het overige areaal van de Grevelingen dient naar een andere oplossing gezocht te worden. Doorstroming met rivierwater in combinatie met getij geven een goede invulling aan de inrichting van de oostelijke Grevelingen. Dit is mogelijk middels een doorsteek onder Goeree en een forse opening in de Grevelingendam.
Haringvliet, Grevelingen en Oosterschelde worden dan met elkaar verbonden. Het resultaat is een permanente open verbinding tussen rivieren en zee. Hiermee wordt het ecologisch hoofddoel van het Nationaal Waterplan, namelijk estuariene dynamiek, gerealiseerd. Bovendien voldoen we zo tevens aan de internationale afspraken om Rijn en Maas weer geschikt te maken voor migrerende vissen.
Tweedeling
Bij alleen zeegatdynamiek krijgt het oostelijk deel van de Grevelingen te weinig beweging. Bij alleen estuariene dynamiek is er kans op stagnatie in de diepere delen van de westelijke Grevelingen. Daarom is bij het afgebeelde inrichtingsvoorstel voor een combinatie van beide gekozen. Om stagnant water te voorkomen is hierbij gezocht naar een evenwichtige verdeling van de oppervlakten.
Een inrichting voor de Grevelingen - Schets: W. Borm
Voor de ontwikkeling van zowel zeegatdynamiek in het westelijk deel als van estuariene dynamiek in het overige areaal van de Grevelingen is een scheidingsdam noodzakelijk. Westelijk van de dam kunnen schorren en slikken ontstaan en aan de andere zijde ontluikt een zoetwatergetijdengebied. In het oostelijk deel mengen zich zout en zoet water.
De tweedeling is voorwaarde voor gecontroleerde ontwikkeling van duurzame ecologische systemen en waterveiligheid. De huidige regelfunctie van de doorlaatmiddelen in de Brouwersdam is te verwaarlozen in relatie met die van de Haringvlietsluizen en de Stormvloedkering. Deling van de Grevelingen is op dit punt geen bezwaar. De inrichting komt overeen met onze integrale landelijke visie.
Landbouw en zoetwatervoorziening
Ter compensatie van het verlies aan landbouwgronden voor de doorsteek, kan inpoldering plaatsvinden onder Goeree (groen). Met de door ons in oktober 2008 gepresenteerde inrichting voor de Zuidwestelijke Delta blijven het Haringvliet en het Volkerak-Zoommeer als zoetwatervoorraden behouden, evenals de bestaande inlaatpunten.
Ook bij deze deelinrichting gaan we hiervan uit. Om verzilting op Goeree-Overflakkee tegen te gaan stellen we infiltreren in haarvaten voor. Dit in de vorm van een fijnmazige doorstroming met zoet water van noord naar zuid, van het Haringvliet naar de Grevelingen. De zoetwatervoorziening voor Schouwen-Duiveland is te garanderen met de aanleg van een spaarbekken (lichtblauw). Hier wordt via een pijpleiding in de nieuwe dam water vanuit het Haringvliet ingelaten.
De grote zilverreiger, een markante deltabewoner Foto: C. Huijgens
De mate waarin bij het IJsselmeer straks nog zoutindringing plaatsvindt is geheel afhankelijk van de komende infrastructuur, waarbij vooral de lengte van de afstroomroute een bepalende rol speelt bij het behoud van een zoet IJsselmeer.
Recreatie en visserij
Een doorsteek onder Goeree, de zogenaamde Scharrezee, is een lang gekoesterd wensbeeld van de recreatievaart. Rondvaren tussen de Zeeuwse eilanden, zonder de zee op te hoeven, is een groot voordeel. Ten oosten van Brouwershaven kunnen hiervoor schutsluizen (oranje) worden aangelegd. Daarnaast maakt de estuariene dynamiek, met een langzame overgang van zout naar zoet, van getijden naar getijloos, dat de belevingswaarde van het gebied aanzienlijk toeneemt.
Verbetering van waterkwaliteit heeft meteen invloed op de kwaliteit van recreëren en sportvissen. Dit geldt ook voor de zeegatdynamiek in het westen. Met doorstroming van rivierwater keert de aanvoer van voedingsstoffen, waaraan de schelpdiercultures momenteel zo´n behoefte hebben, in de deltawateren terug.
Plan van aanpak
Een inrichting zoals voorgesteld is sterk bepalend voor landbouw, recreatie, visserij, natuur, veiligheid en zoetwatervoorziening. Zorgvuldige afweging is dan ook gewenst voor een goed samengaan van al deze belangen. Als eerste maatregel kan een permanent open verbinding tussen Oosterschelde en Grevelingen gerealiseerd worden. Dit betekent de bouw van een brug parallel aan de Grevelingendam. Na aanleg wordt de dam op het betreffende traject verwijderd.
Intussen kunnen de werkzaamheden voor een doorsteek onder Goeree starten en kan een dam aangelegd worden om de westelijke Grevelingen van het overige deel te scheiden. Vervolgens mag rivierwater vanuit het Haringvliet de Grevelingen instromen. Dit dient te gaan via een geleidelijke toename van doorvoer. Wanneer er eenmaal sprake is van een afgesloten Nieuwe Waterweg, kan de doorvoer van zoet water hier nog aanzienlijk toenemen.
Bevers zwerven via Deltanatuurgebieden van het Haringvliet naar de zoetwatergetijdengebieden in de Grevelingen Foto: C. Huijgens
Met de scheidingdam neemt in de westelijke Grevelingen de invloed veroorzaakt door het huidige doorlaatmiddel in de Brouwersdam aanzienlijk toe. De aanleg van een ruimer doorlaatmiddel in de noordelijke helft van de Brouwersdam kan er leiden tot volwaardige zeegatdynamiek. Geleidelijke invoeringsprocessen, bij het toenemend doorlaten van zeewater voor zeegatdynamiek, voorkomen ecologische rampen. Ecosystemen krijgen de tijd om zich aan te passen.
De mens als toeschouwer, de natuur als bouwer
Hoe vormt zich in het midden van de Grevelingen een zoetwatergetijdengebied? Waar komen platen boven en waar schuren geulen uit? Hoe snel zal de trekvispopulatie zich herstellen? Waar en hoe ontstaan nieuwe schorren? Vragen te over. Zoals in elke delta, zullen er zich in tijd en ruime continue veranderingen voltrekken. Het is dan ook onmogelijk om specifieke natuurdoelstellingen te omschrijven.
De mens schept de randvoorwaarden en probeert met slim sluisbeheer de gevolgen van excessen in rivierwaterafvoer te reduceren en de waterveiligheid te garanderen. Voor de rest zijn we toeschouwer en kijken we met bewondering naar hoe in een dynamische en gezonde delta de natuur zelf evolueert.
Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer – februari 2011
Website: www.adviesgroepbormenhuijgens.nl
Bronnen:
- Deltaraad (2003). Delta in Zicht, Provincie Zeeland.
- Ontwikkelingsvisie Zicht op de Grevelingen (2006), Groenservice Zuid-Holland.
- Turlings L. en R. Nieuwkamer (2009). Verkenning Grevelingen water en getij, Witteveen + Bos.
- Bestuurscommissie Grevelingen (2010), MIRT Verkenning Grevelingen.
- Berichtgeving Toekomst Grevelingen (2010), Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen.
ADVERTENTIE
ANDEREN LAZEN OOK
